Dünyadaki en kurak çölün ne olduğu sorulduğunda, birçok insan Sahra’yı, Gobi’yi veya belki de Ölüm Vadisi gibi bir yeri düşünebilir. O zaman dünyadaki en kurak çölün Pasifik Okyanusu yakınında, Şili’de, Güney Amerika’da olduğunu öğrenince biraz şaşırabilirler.
Atacama Çölü, bir süredir dünyanın en kurak çölü olarak kabul edildi ve onaylandı. Neden bu kadar kuru olduğunu ve ne kadar süredir böyle olduğunu belirlemek ve diğer birçok bulmacayı cevaplamak için devam eden araştırmalar yapılıyor. Şimdiye kadar elde edilen sonuçlardan bazıları birçok Jeologu büyük ölçüde şaşırttı.
Bir süredir bilinen şey, Atacama’nın yılda ortalama olarak .004 inç veya .01 cm’den daha az yağmur aldığıdır. Bu, yılda bir yağmur damlasından daha azdır. Bu çölün bazı bölgeleri yüzyıllardır kayda değer bir yağış almamıştır. Bunu bir perspektife oturtmak gerekirse, Ölüm Vadisi yılda 2 inç veya 5.08 cm’den biraz daha az yağış alıyor ve Sahra yine yarısı kadar yağış alıyor.
Jeologların görevi, ilk önce çölün ne kadar süredir kuru olduğunu bulmaktı. Bu çaba, kazara ince bir çok yumuşak kaya tabakası bulunduğunda yardımcı oldu. Kaya tabakası öncelikle suda çok çözünür olan alçıtaşıdır. Yapıdan yola çıkarak ve altındaki ve üstündeki kayaları tarihlendiren bilim adamları, şimdi en azından bir bölgede yerin 25 milyon yıldır kuru olduğu sonucuna varıyorlar.
Belki daha da şaşırtıcı bir sonuç, geçmişte bir noktada bölgenin sığ bir denizde su altında olduğuydu. Alçı, suyun buharlaşmasıyla oluşur ve suda çözünmüş mineralleri geride bırakır. Bu, 25 milyon yıldan daha uzun bir süre önce çölün çöl olmadığı, suyla kaplı olduğu anlamına gelir.
Tesadüfen değil, bu, iki tektonik levhanın çarpışarak And Dağları’nı çölün hemen doğusunda yükselttiği zaman dilimiyle hemen hemen aynı zaman dilimi. Aslında, çölün çoğu şu anda aynı süreçlerle yükseltilmiş birkaç bin fit yüksekliğe sahiptir.
Bu bilgi, bilim adamlarının çölün neden bu kadar kuru olduğunu anlamalarına yardımcı oldu. And Dağları anahtarın bir kısmını elinde tutuyor. Dağlar çok daha yüksek olduğundan, doğudan batıya doğru esen nem yüklü rüzgarlar And Dağları’nın üzerine çıkmak zorundadır. Bu, dünyanın birçok yerinde olur.
Hava dağların üzerinden yükseldikçe hava yoğunlaşır ve nem bulutlarda kalamayacak kadar ağırlaşan damlacıklar oluşturur. Yağmur ve kar yağar, havadaki suyu uzaklaştırır. Hava And Dağları’nın diğer tarafına düştüğünde, giderek daha sıcak ve daha kuru hale gelir. Kaliforniya’nın Santa Anna rüzgarlarını doğuran aynı fenomen. Rüzgarlar Atacama Çölü’ne ulaştığında sıcak ve kurudur.
Çöl neden Pasifik’ten nem almıyor? Aslında öyle, sadece fazla nem almıyor. Bu bölgede Şili kıyılarında su akıntıları soğuk. Yine de sis oluşur. Çölün birkaç bin fit yükseklikte olduğunu unutmayın. Sıcak akıntılarda normal olduğu gibi sıcak bir yukarı çekiş olmadan, sis nadiren çöle nem verecek kadar yüksek bir enerjiye sahip olur.
Çöl, iki kuru uç arasında sıkışmış durumda.
Atacama Çölü’nün dünyadaki en kurak yer olduğuna şüphe yok ve şimdi nedenini ve ne kadar sürdüğünü biliyoruz. Yine de çözülmesi gereken bazı bulmacalar var. Önümüzdeki yıllarda Atacama Çölü’nde yapılan araştırmalar merak ve sürprizlerle dolu olacak. Bu ilginç bir yolculuk olacak.
