Yazın en sevdiğim şeylerden biri verandada oturup gökyüzünde şimşek çakmasını izlemek. Ne kadar farklı yıldırım olduğunu hiç fark etmemiştim, çünkü bana çoğunlukla aynı görünüyor. Bununla birlikte, çoğu üç ana kategoriye ayrılabilecek birçok farklı tür vardır: buluttan yere yıldırım, yerden buluta yıldırım ve buluttan buluta yıldırım.
Bu üç kategori, yıldırımı oluşturan elektrik parçacıklarına dayanmaktadır. Yıldırım, basitçe atmosferik bir elektrik boşalmasıdır. Buluttan yere yıldırımlarda boşalma, bir kümülonimbus bulutu ile yer arasında gerçekleşir. Yerden buluta ise tam tersidir ve bulut-bulutta boşalma ya iki bulut arasında ya da aynı bulut üzerindeki ayrı noktalar arasında gerçekleşir.
Buluttan yere yıldırım, en yaygın yıldırım türlerinden biridir. Aynı zamanda en tehlikelisidir çünkü gerçekten yere çarptığı için mülke zarar verir ve hatta yaşamları tehdit edebilir. Dört çeşit buluttan yere yıldırım vardır. İlki, oldukça nadir görülen boncuk yıldırımdır. Yıldırım çarpması bir boncuk dizisine benziyor çünkü kısa, parlak bölümlere ayrılıyor. Buluttan yere yıldırımın başka bir türü, yüksek çapraz rüzgarlar olduğunda meydana gelen şerit yıldırımdır. Rüzgarlar arka arkaya yana doğru esiyor ve bu da şimşekte bir şerit etkisi yaratıyor. Staccato yıldırım, buluttan toprağa yıldırımın başka bir türüdür ve çok parlak bir flaş olarak hızla görünür. Buluttan toprağa yıldırımın son türü, dallanma gösteren herhangi bir yıldırım olan çatallı yıldırımdır.
Yerden buluta yıldırım çok daha az yaygındır, çünkü yıldırım düşmesinin yerden gelmesini, buluttaki pozitif yüklü iyonla karşılaşmasını ve ardından bir dönüş darbesi olarak yere geri dönmesini gerektirir.
Buluttan buluta yıldırım daha yaygındır, ancak bulutlarda meydana geldiği için tanık olmamız genellikle daha zordur. Buluttan buluta iki tür yıldırım vardır: bulutlar arası yıldırım ve bulut içi yıldırım. Bulutlar arası yıldırım, yıldırımın iki ayrı bulut arasında meydana gelmesidir. Bulut içi yıldırım daha sık meydana gelir ve bu, aynı bulut içindeki iki farklı elektrik yükü arasında yıldırım düştüğü zamandır.
Yukarıdaki kategorilerin hiçbirine tam olarak uymayan birkaç farklı yıldırım türü de vardır. Açık gecelerde, uzak mesafelerde ısı yıldırımı meydana gelir. Temel olarak, fırtına gök gürültüsünü duyamayacak kadar uzaktadır, ancak şimşek hala görülebilir. Kuru yıldırım, gerçek bir yağış olmadığında meydana gelir ve bu tür yıldırım genellikle orman yangınlarının başlamasına neden olur.
Farklı şimşek türlerinin çoğu, sahip oldukları belirli bir özelliğe göre adlandırılır, ancak yine de fırtınalı yaz gökyüzüne bakıp ne tür bir şimşek gördüğümü belirleyebileceğimi sanmıyorum. Belki biraz pratik ve biraz daha araştırma ile bir gün başarabilirim.
Hepimiz pencereden dışarı bakma ve gökyüzündeki parlamayı görme ve gök gürültüsünün kükremesini duyma deneyimine sahibiz. O flaş neydi? Şimşekti.
Volkanik patlamalar ve toz fırtınaları sırasında oluşabilmesine rağmen, en yaygın yıldırım olayları gök gürültülü fırtınalar sırasındadır. 30.000 derece C’ye kadar sıcaklıklarda yaklaşık 130.000 mil hızla hareket eden bir elektrik boşalmasıdır.
İlginç bir not olarak, aslında bir yıldırım bilimi vardır: yıldırım bilim adamını bir fulminolog yapan fulminoloji.
Yıldırım Çeşitleri
Birçok şekil alan üç tür yıldırım vardır.
Buluttan Yere Yıldırım (CG) en az yaygın ancak en çok anlaşılandır. Aynı zamanda en fazla zarara neden olması bakımından da en tehlikelisidir. Yıldırım denilince akla gelen yıldırım türüdür.
Dört çeşit CG yıldırım vardır. Zincirli yıldırım olarak da adlandırılan boncuk yıldırım, parçalanıp sönerken bir boncuk dizisi gibi görünür. Şerit yıldırım, şiddetli rüzgarlı fırtınalarda meydana gelir. Bir şeride benziyor çünkü her bir cıvata bir öncekinden hafifçe dışarı fırlıyor. Staccato yıldırım üçüncü türdür. Bu, birçok dal oluşturur ve kısa sürelidir, genellikle parlak bir flaşla ortaya çıkar. Son olarak, şimşeği çok, çok dallarla ayırt etmek için kullanılan bir isim olan çatallı şimşek var.
Yerden Buluta Yıldırım (GC), yerde başlayan ve genellikle bir kümülonimbus bulutu olan buluta kadar çıkan yıldırımdır. Bu şimşek yalnızca bir biçimde gelir – çarpma buluta kadar sıçrar.
Sırada bulut içi yıldırım var. Bu tür en yaygın olanıdır ve bulutun içinde zıt yüklü parçacıkların hareket etmesiyle oluşur. Burada bulut kendi içinde aydınlanıyor gibi görünüyor.
Son genel tip, bulutlar arası yıldırımdır. Bu tür, zıt yüklü parçacıklar komşu bulutların kenarlarına yakın olduğunda iki farklı bulut arasında meydana gelir.
Özel Yıldırım Türleri
Bazı yıldırımlar, genelleştirilmiş türü takip etmeyen bir görünüme sahiptir. Genellikle şimşek olarak düşünülen gibi görünmeyebilirler veya ona eşlik eden gök gürültüsünü duyamayacak kadar uzakta olabilirler.
İlk olarak, St. Elmo’s Fire var (hayır, film değil). Bu, pozitif bir yük havadaki negatif yüke ulaştığında meydana gelir. Denizcilerin koruyucu azizi olarak adlandırılan St. Elmo’s Fire, mavi renkte parlar ve bölgede bir fırtına varsa, yıldırım düşmesinden hemen önce meydana gelebilir.
Şimşekler arasında en az rastlanan tür olan yıldırım topu -eğer varsa bile- eni bir metreden daha kısa, parlayan mavi bir top olarak ortaya çıkar. Sadece bir veya iki saniye sürdüğü için küçük yanık izleri dışında herhangi bir hasar yoktur. En çok kanat üzerinden bakan havayolu yolcuları tarafından görülür.
Isı yıldırımları fırtınalarda gök gürültüsünü duyamayacak kadar uzakta görülür. Göklerin bulutlu olmadığı yaz sıcağında meydana geldiği için ısı yıldırımı olarak adlandırılır.
Son tip aslında fırtınanın üzerinde gerçekleşir. Buna yüksek irtifa yıldırımı denir ve çarpmaları bulutun tepesinden dışarı çıkar. Diğer isimlerin yanı sıra, yüksek irtifa şimşeklerine kırmızı periler veya yeşil elfler de denir.
