Bazı yağmurlu günlerde karşılaştığımız yıldırım ve şimşek, ürkütücü bir ses oluşturan, ilginç ve bir o kadar da merak edilen kavramlardır. Birçok kişi yıldırım ve şimşek kelimelerini aynı anlamda kullanmaktadır. Bu yazımızda şimşek, yıldırım ve gök gürültüsü hakkında bilgiler vermeye çalışacağız.
Şimşek nasıl oluşur?
Bir bulut kümesi aşırı miktarda + veya – elektrik yükü ile yüklendiğinde meydana gelen elektrik boşalmasıdır. Bir bulutun yere yakın olan kısmı ile yeryüzü arasında, iki bulut arasında veya bir bulut içerisinde elektrik boşalması sonucunda oluşan kırık çizgi biçimindeki geçici ışık olarak da görülebilir. Ani bir parlama ile oluşan ağacın dallarına benzer bir görüntüdür. Bulut içerisindeki elektriklenme şu şekilde oluşur; bünyelerinde bulundurdukları su moleküllerinin atmosferde yol alırken diğer hava molekülleriyle veya birbirleriyle sürtünmeleri sonucunda statik elektrik ile yüklenirler. Şimşek oluşumu sırasında elektrik yüklerinin hava direncini kıracak kadar çok olması gerekir. Eğer elektrik akımı yeterli güçte ise hava yalıtkan özelliğini kaybeder, hava direnci yok olur. Bunun sonucunda elektrik akımı, kendisine boşalacak bir yol açar. Aynı elektrik yüküne sahip bulutlar arasında şimşek gerçekleşmez. Bulutlardan birinin artı ve diğerinin eksi yüklü olması gereklidir. Dünya genelinde saniyede 50 ile 100 arasında şimşek oluşmaktadır.
Yıldırım nasıl oluşur?
Gök gürültüsü ve şimşekten oluşan yıldırım, gökyüzü ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmasıdır. Yıldırım bir şimşek türüdür. Genel olarak sıcak ve soğuk hava cepheleri zıt elektrik yükleri ile yüklüdürler. Bu iki farklı hava cephesinin elektrik yükü değişiminden şimşek, yeryüzü ile elektrik yükü değişmesinden yıldırım oluşur. Bundan dolayıdır ki ülkemizdeki yıldırım çarpması olayları bahar ve yaz aylarında meydana gelmektedir. Bulut ve yeryüzü arasındaki elektrik potansiyeli farkı 10 milyon ile 100 milyon volt arasındadır ve yıldırımın dönüş darbesinin akımı yaklaşık 30.000 amper olur, sıcaklığı ise 30.000 °C’ye ulaşabilir. Yıldırımın oluşması çok hızlı bir şekilde gerçekleştiği için izlenmesi oldukça zordur ve şimşek ile yıldırım neredeyse aynı anda başlar ve biter.
Gök gürültüsü nasıl oluşur?
Gök gürültüsü, şimşek ve yıldırım oluştuğunda yani hava delindiğinde patlamaya benzeyen yüksek bir sestir. Şimşek oluşumu süresince havanın aniden ısınması ve hava basıncının artması nedeniyle gök gürültüsü oluşur. Bu güçlü basınç şimşek hattının sesten hızlı şekilde genişlemesine ve gök gürültüsü olarak adlandırılan sesi oluşturmasına neden olur.
Yıldırımın oluştuğu uzaklığını hesaplama
Ses, ışıktan çok daha yavaş hareket ettiği için (Ses deniz seviyesinde saniyede yaklaşık 343 metre ilerler) gök gürültüsü şimşeğin gözlenmesinden kısa bir süre sonra duyulur. Buradan hareketle yıldırımın size ne kadar uzakta gerçekleştiğini yaklaşık olarak bulabilirsiniz. Örneğin yıldırımın, ışığını gördükten 6 saniye sonra sesi geliyorsa size yaklaşık 2 kilometre uzaklıkta olduğunu anlayabilirsiniz. Doğru bir saniye sayımı için aralarda bin rakamını söyleyerek saniyeleri sayabilirsiniz ( Bin 1, Bin 2, Bin 3, Bin 4 … ).
