Soğuk ve sıcak cephelerin, rüzgarların ve diğer atmosferik değişikliklerin farklı hava koşullarına yol açabileceğini zaten biliyor olabilirsiniz. Ama fiziksel çevrenizin de havayı etkileyebileceğini biliyor muydunuz? Orografik etkinin geldiği yer burasıdır.
Terim muhtemelen size biraz yabancı gelecektir, ancak terimin ifade ettiği fiziksel çevre ve atmosferik olaylara kesinlikle aşina olacaksınız.
Yaşadığınız yere bağlı olarak, geniş düz ovalar, dağlar, vadilerle çevrili veya okyanusun yanında olabilirsiniz. Çevreleyen tüm bu topografik özellikler , yerel hava üzerinde düşündüğünüzden çok daha önemli bir etkiye sahiptir.
Bu yazıda, orografik etkinin ne olduğuna ve nasıl geliştiğine bakıyoruz. Çevreye olan etkisini de inceliyoruz.
Orografik Etki Nedir?
Orografik etki (orografik kaldırma), havanın bir dağ veya yamaç eğimi gibi arazideki bir yükseklik üzerinden geçerken yukarı doğru zorlanma sürecini tanımlar.
Yükselen hava, sıcaklıkta keskin bir düşüşe yol açar, bu da havadaki su buharının yoğunlaşmasına ve bulut oluşturmasına ve muhtemelen yağışa neden olabilir.
Hava , normal şartlar altında rakımın artmasıyla soğur . Çeşitli faktörlerden dolayı yükselir. Altındaki zemin güneş radyasyonu ile ısıtıldığında yüzey havası yükselir. Soğuk bir cephe, sıcak bir cephenin altından kesildiğinde, ısıyı yükselmeye zorlar.
Ancak orografik kaldırma sırasında havanın yükselmesine neden olan atmosferik koşullar veya hava unsurları yoktur. Bu durumda, üzerinden geçtiği arazinin yüksekliği keskin bir şekilde artmaya başladığında hava “yapay” olarak yükseltilir.
Bu fenomenin en önemli sonucu, fiziksel arazinin yüksekliğindeki artışla birlikte zorunlu yükselmenin doğrudan bir sonucu olan orografik yağmurdur.
Orografik Yağış: Nasıl Oluşur
Önceki bölümde, orografik yağmurun meydana geldiği süreç zaten kısmen açıklanmıştı. Bununla birlikte, bu tür yağışları anlamanın en iyi yolu, tüm süreci tanımlamaktır.
Hava dağa veya eğimli yamaçlara ulaştığında, fiziksel arazinin yükselmesiyle yükselmeye zorlanır. İrtifa arttıkça adyabatik soğutma * sonucu sıcaklık düşmeye başlar. Yamaçlarda yükselmeye devam eden hava soğumaya devam ediyor.
(* Adyabatik soğutma, havanın genleşmesi nedeniyle ısının azalmasıdır. Hava atmosfere yükseldikçe barometrik basınç düşer ve havanın genişlemesine ve soğumasına izin verir. Bu işlem, herhangi bir ısı eklenmeden veya alınmadan gerçekleşir. sistem.)
Hava dağ yamaçları boyunca yükselirken çiğ noktasına (suyun artık gaz halinde kalamadığı sıcaklık) ulaştığında , yoğuşma meydana gelir .
Bulutlarda yeterli nem varsa, içerdikleri su damlacıkları çökelmeye neden olacak kadar büyür. Yağmur miktarı, bulutlarda bulunan nem miktarına bağlı olarak hafif çiseleyen yağmurlardan sağanak yağışlara kadar değişebilir.
Orografik Kaldırmanın Bitki Örtüsüne Etkisi
Orografik etkinin süreci ve etkisi, havanın soğuması ve bir dağın yükselen yamaçlarına doğru yağışla sonuçlanarak durmaz. Hava bir dağın tepesine ulaştığında, meydana gelen adyabatik soğuma ve yağış nedeniyle soğuk ve kurudur. Genellikle, leeward dağın yamacında, arazi rüzgara doğru tarafla aynı hızda yükselir.
Alçalan arazi ile yerçekimi kuru havayı dağ yamaçlarından aşağıya iter. Alçalırken, yere daha yakın olan artan barometrik basınç sonucunda hava sıkıştırılır. Sıkıştırma, havanın adyabatik ısıtma yoluyla ısınmasına neden olur .
Bitki Örtüsü Üzerindeki Etki
Bir dağın rüzgar yönündeki soğuk, nemli hava ve dağın rüzgar altı tarafındaki sıcak, kuru hava bitki örtüsü üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.
Rüzgar Eğimli Yamaçlarda Hava Koşulları
Genellikle, orografik kaldırma, bir dağın okyanusa veya büyük bir su kütlesine yakın olduğu yerde meydana gelir. Kıyılardan esen nemli rüzgarlar, denize veya göle bakan dağ yamaçlarına sürekli su temini ile sonuçlanır ve bu da büyük ölçekli yağışlara neden olur. O halde dağların rüzgarlı yamaçlarında yemyeşil bitki örtüsü bulmak şaşırtıcı değildir. Genellikle, bu yamaçlar, okyanustan gelen sabit nem kaynağının yanı sıra denizden esen hakim rüzgarların bir sonucu olarak yılın büyük bölümlerinde yağmur alır.
Tarım endüstrisinde yer alan çiftçiler ve diğer işletmeler, en yüksek yağış yüzdesinin meydana geldiği yamaçlara ekin ekerek ve tarlalar geliştirerek bu fenomenden yararlanmaktadır.
Dünyanın yağmur ormanlarının en yoğun ve yemyeşil bölgelerinden bazılarını, dağ yamaçlarının rüzgarlı taraflarında Güney Amerika ve Afrika’da tropiklerin çevresinde bulabilirsiniz. Orografik kaldırma ve bunun sonucunda oluşan sürekli çökelmenin doğrudan bir sonucudur.
Bazen soğuk, yağışlı atmosfer koşullarından sadece 10 – 20 mil (16 – 32 kilometre) uzakta, hava daha farklı olamaz.
Yerçekimi ile aşağı çekilen serin ve kuru hava, dağ yamaçlarında hızlanır ve adyabatik ısınmanın bir sonucu olarak ısınır. Sonuç, genellikle kuvvetli rüzgarların eşlik ettiği sıcak ve kuru hava koşullarıdır. Chinook rüzgarları ABD’de mükemmel bir örnektir.
Bu, bu iklimde bitki büyümesinin çok az olabileceği anlamına gelir. Bir dağın rüzgar yönü 80 – 100 inç (2032 – 2540 milimetre) yağış yaşayabildiğinde , yüksekliğin rüzgar altı tarafı 10 inç (254 milimetre) veya daha azını alabilir.
Sonuç olarak, dağın leeward tarafında büyük kurak veya yarı kurak alanlar bulunabilir. Aşırı durumlarda, tatlı benzeri koşullar geniş bölgelere yayılabilir.
Orografik etkinin bir sonucu olarak bir dağın leeward tarafında oluşan kuru iklim, yağmur gölgesi etkisi olarak da bilinir.
Orografik etki / kaldırma, dünya çapında büyük veya çok yerel bir ölçekte meydana gelir. Her birini listeleyen çok fazla olay var, ancak işte bu fenomenin pratikte neye benzediğini daha iyi anlamanıza yardımcı olacak birkaç örnek:
Hindistan’da: Khasi ve Jayantia Tepeleri.
Avustralya’da: Güney ve Doğu Bölgesinde Büyük Bölünen Sıradağlar.
Avrupa’da: Pasifik Okyanusu’na bakan Güney And Dağları.
Afrika’da: Masa Dağı’nın kuzeybatı yüzü.
Norveç’te: Oppland Dağı.
Bunlar orografik kaldırmanın yaşandığı birçok bölgeden sadece birkaçı.
